نویسنده: دکتر مجید اکبری | دندانپزشک مشهد | تاریخ: دوشنبه 17 آذر 1404 | تعداد بازدید: 36
اهمیت نگهداری دندانهای شیری چیزی بسیار فراتر از یک دغدغه ساده والدین است. این دندانها پایهگذار نظم و سلامت دندانهای دائمی، رشد صحیح فک، کیفیت جویدن، شکلگیری گفتار و حتی اعتمادبهنفس کودکان هستند. سالها در ذهن برخی والدین این باور اشتباه وجود داشته که «دندان شیری که میافتد، پس مراقبت زیادی نمیخواهد». اما تجربه بالینی ما در حوزه دندانپزشکی اطفال نشان میدهد هر آسیبی که به این دندانها وارد شود، میتواند درد، عفونت، تغذیه نامناسب، مشکلات گفتاری و حتی کجروی دندانهای دائمی را رقم بزند. کودکی که از درد دندان رنج میبرد، خواب کافی ندارد، خوب غذا نمیخورد، در مدرسه و یادگیری تمرکز کمتری خواهد داشت و این چرخه ادامه پیدا میکند.
از سوی دیگر، درمانهای تهاجمیتر مانند ترمیمهای وسیع، عصبکشی دندان شیری و حتی روکشهای استیل در کودکان، هم هزینهبرتر و هم دشوارتر از پیشگیری هستند. در این مقاله تلاش میکنم به عنوان یک دندانپزشک اطفال، با زبانی ساده اما علمی توضیح بدهم چرا نگهداری دندانهای شیری ضروری است، چه اشتباهاتی باعث از دست رفتن زودرس این دندانها میشود، پیامدهای آن چیست و والدین چگونه میتوانند با اقدامات عملی، از سلامت دهان و دندان فرزندشان محافظت کنند. هدف این مقاله آگاهیبخشی واقعی است؛ اینکه بفهمید دندان شیری یک «سرمایه موقت» نیست، بلکه سکوی پرتاب سلامت دهان و دندان کودک در تمام عمر است.
درک اهمیت رشد فک و اثر دندانهای شیری بر آن یکی از بخشهایی است که بسیاری از والدین از آن غافل هستند. دندانهای شیری مانند «قالب نگهدارنده» فضای لازم را برای رویش مرتب دندانهای دائمی حفظ میکنند و نبود هرکدام از آنها میتواند فضای دندان زیرین را دچار اختلال کند. اگر دندان شیری به دلیل پوسیدگی شدید یا عفونت زودتر از موعد کشیده شود، دندانهای کناری به سمت فضای خالی حرکت میکنند و باعث میشوند دندان دائمی در آینده در موقعیت غلط یا حتی داخل لثه گیر کند. این مسأله زمینهساز نیاز به درمانهای ارتودنسی سنگین و طولانیمدت خواهد شد.
نکته مهم این است که رشد فک در سنین پایین بسیار فعال است و هرگونه عدم تعادل در فشارهای جویدن، افتادن زودرس دندانها یا دردهای طولانیمدت میتواند روند طبیعی رشد فک را تغییر دهد. در عمل، کودکانی که چند دندان شیری را زود از دست میدهند، بیشتر در معرض مشکلاتی مثل کوچک بودن قوس فکی، کراودینگ، انحراف خط میانی و حتی مشکلات مفصل فکی قرار میگیرند. بنابراین نگهداری صحیح از دندان شیری صرفاً یک اقدام روزمره نیست؛ بلکه نقش تعیینکنندهای در معماری آینده دهان و صورت کودک دارد.
بسیاری از والدین تا زمانی که دندان شیری کودکشان آسیب نبیند، متوجه نمیشوند که این دندانهای کوچک چه نقشی در وضوح تکلم دارند. تولید برخی صداها مانند «س»، «ش»، «ت» و «ف» مستقیماً به موقعیت دندانهای شیری بستگی دارد. وقتی دندانهای شیری جلویی از دست میروند—خصوصاً اگر این اتفاق در سنین بسیار پایین رخ دهد—کودک ممکن است دچار نوکزبانی صحبت کردن، تولید صداهای ناقص یا کند شدن روند یادگیری گفتار شود.
این مشکلات نهتنها کودک را در محیط مدرسه و ارتباط با همسالان دچار مشکل میکند، بلکه ممکن است اعتمادبهنفس او را نیز تحت تأثیر قرار دهد. بسیاری از کودکانی که به دلیل خجالت از تلفظ ضعیف، کمتر صحبت میکنند، در شبکههای ارتباطی خود محدود میشوند. حفظ سلامت دندانهای شیری به معنای حفظ یکی از مهمترین ابزارهای رشد زبانی کودک است.
جویدن صحیح غذا نیازمند حضور دندانهای سالم و بدون درد است. زمانی که دندان شیری دچار پوسیدگی میشود، کودک بهطور ناخودآگاه از سمت دیگری میجود یا غذاهای نرم و شیرین را ترجیح میدهد. این رفتارهای جبرانی باعث میشود تعادل تغذیهای کودک دچار مشکل شود. پروتئینها، سبزیجات، میوههای تازه و غذاهای فیبردار—همگی نیازمند عملکرد مناسب دندانها هستند.
اگر کودک به دلیل درد دندان یا تجربه ناخوشایند قبلی از درمانهای دندانپزشکی، از خوردن مواد غذایی سفت اجتناب کند، در نهایت رشد جسمی، تمرکز و انرژی روزانهاش تحت تأثیر قرار میگیرد. از نظر علمی رابطه مستقیمی میان پوسیدگی دندان شیری و کاهش وزن، کمخونی و اختلالات خواب در کودکان دیده میشود. بنابراین مراقبت از دندان شیری فقط مراقبت از دهان نیست؛ مراقبت از تغذیه و رشد کلی کودک است.
کودکانی که از سالهای اولیه زندگی به مسواکزدن، استفاده از نخدندان و منظم بودن در مراجعات دندانپزشکی عادت میکنند، در بزرگسالی نیز رفتاری مشابه خواهند داشت. ایجاد این عادات از همان زمان وجود دندانهای شیری آغاز میشود. اگر والدین تصور کنند که «چون این دندانها موقتیاند نیازی به مراقبت نیست»، در واقع کودک را از یکی از اساسیترین عادتهای سلامتمحور محروم کردهاند.
در مقابل، کودکانی که از سنین پایین با مفهوم بهداشت دهان آشنا میشوند، کمتر از دندانپزشکی میترسند، همکاری بهتری در درمانها دارند و نسبت به مراقبت از دندانهای دائمی کاملاً مسئولیتپذیرتر خواهند بود. این نهتنها سلامت دهان، بلکه نوع نگاه کودک به سلامت عمومیاش را در آینده شکل میدهد.
یکی از نگرانیهای اصلی در دندانپزشکی کودکان، کشیدن زودهنگام دندان شیری بهدلیل پوسیدگی شدید یا عفونت است. این اتفاق زمانیکه والدین درمانهای سادهتر و پیشگیرانه را جدی نمیگیرند، رخ میدهد. پس از کشیدن دندان شیری، فضای آن بهسرعت توسط دندانهای کناری اشغال میشود و در نتیجه دندان دائمی فضای کافی برای رویش نخواهد داشت.
همچنین حذف یک دندان شیری باعث تغییر الگوی جویدن، افزایش فشار روی دندانهای دیگر، احتمال کجروی فک و حتی درد مفصل فکی میشود. این موارد نهایتاً کودکی را که با یک پوسیدگی ساده روبهرو بوده، در سالهای بعد به ارتودنسی بلندمدت و درمانهای پیچیده نیازمند میکند.
برخی والدین تصور میکنند پوسیدگی دندان شیری یک مشکل محدود است. درحالیکه پوسیدگی شدید میتواند باعث عفونت، آبسه، تب، دردهای شبانه و حتی پخش شدن باکتریها به سایر نقاط بدن شود. کودکانی که پوسیدگی درماننشده دارند، بیشتر دچار بیقراری، بیخوابی و استرس میشوند. فشار این شرایط هم بر والدین وارد میشود و هم بر عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک.
علاوه بر این، تحقیقات نشان میدهد که کودکان با پوسیدگی فعال، بیشتر در معرض پوسیدگی دندانهای دائمی قرار خواهند گرفت. بنابراین رسیدگی به دندانهای شیری نهتنها چرخه پوسیدگی را متوقف میکند، بلکه از یک زنجیره مشکلات دهان و دندان در آینده جلوگیری میکند.
یکی از رایجترین اشتباهات، تصور بیاهمیت بودن پوسیدگی خفیف است. بسیاری از والدین تا زمانی که درد شدید بروز نکند، به دندانپزشک مراجعه نمیکنند و این تأخیر باعث میشود دندان وارد مرحله عفونت یا نیاز به عصبکشی شود. اشتباه دیگر، استفاده از شیشه شیر در طول شب یا مصرف مکرر تنقلات شیرین است. این عادات، پوسیدگیهای گسترده موسوم به «پوسیدگی شیشه شیر» را بهوجود میآورند.
یکی دیگر از اشتباهات، غفلت از مسواکزدن کودکان به این بهانه است که «خودش بلد نیست». کودک تا حدود ۸ سالگی باید با کمک والدین مسواک بزند. نبود نظارت والدین، دلیل اصلی پوسیدگیهای فراگیر در دندانهای شیری است.
اولین و مهمترین اقدام، ایجاد یک برنامه منظم مسواکزدن با خمیر دندان فلورایددار مناسب سن کودک است. والدین باید حداقل دو بار در روز، خصوصاً شبها قبل از خواب، به کودک کمک کنند تا درست مسواک بزند. علاوه بر آن، کنترل مصرف مواد قندی، حذف خوراکیهای چسبنده و محدود کردن میانوعدههای شیرین نقش اساسی دارند.
مراجعه منظم هر شش ماه یکبار به دندانپزشک اطفال و انجام روشهای پیشگیرانه مثل فیشور سیلانت و وارنیش فلوراید باعث کاهش چشمگیر پوسیدگیهای دوران کودکی میشود. همکاری والدین با دندانپزشک و جدی گرفتن توصیههای او، پایهای محکم برای سلامت دهان کودک در سالهای آینده ایجاد میکند.
استفاده از وارنیش فلوراید یکی از مؤثرترین روشهای جلوگیری از پوسیدگی در کودکان است. این ماده با تقویت مینای دندان، مقاومت آن را در برابر اسیدهای مخرب افزایش میدهد. روش مهم دیگر، فیشور سیلانت است که شیارهای عمیق دندانهای آسیاب را میپوشاند و مانع تجمع باکتریها میشود. این دو روش سالهاست که در کشورهای پیشرفته بهعنوان اقدامات استاندارد پیشگیری استفاده میشوند و ایمنی آنها کاملاً تأیید شده است.
والدینی که این درمانها را برای فرزندشان انجام میدهند، بهطور قابلتوجهی میزان پوسیدگی، درد دندان و هزینههای درمانی آینده را کاهش میدهند. این اقدامات پیشگیرانه تفاوت بزرگی در کیفیت سلامت دهان کودکان ایجاد میکنند.
نگهداری از دندانهای شیری یکی از مهمترین وظایف والدین در سالهای ابتدایی زندگی کودک است. این دندانها با اینکه موقت هستند، اما اثرات دائمی بر سلامت فک، دندانهای آینده، گفتار، تغذیه و رشد روانی و جسمی کودک دارند. هر پوسیدگی کوچک میتواند آغازگر مشکلات بزرگتر باشد و هر بیتوجهی والدین ممکن است در آینده نیاز به درمانهای سنگین ارتودنسی یا جراحی فک ایجاد کند.
هدف این مقاله این بود که اهمیت دندانهای شیری را از زاویه علمی، بالینی و روانشناختی توضیح دهد و راهکارهایی ساده اما مؤثر برای والدین ارائه کند. اگر والدین بدانند که نگهداری از دندان شیری، نگهداری از سلامت بلندمدت فرزندشان است، نهتنها مراقبتها را جدیتر میگیرند، بلکه کودکشان را برای داشتن لبخندی سالم در تمام عمر آماده میکنند.
مشهد - چهارراه میلادبه سمت استقلال سمت راست کنار بانک رفاه ساختمان ۵۲طبقه ی۳